Vincent van Gogh probeerde Jezus letterlijk na te volgen

‘Dat boek is subliem!’, schreef Vincent van Gogh over De Navolging van Christus door Thomas a Kempis.
Volgens Henk de Jong brak de beroemde kunstschilder nooit met het geloof, en heeft het oud-christelijke boek zijn leven gestempeld. De kenner schreef een boek over de relatie tussen Van Gogh en A Kempis.

Zwolle
Het leven van kunstschilder Vincent van Gogh was menselijk gezien een mislukking, zegt Henk de Jong, voormalig predikant van de Hervormde Gemeente Windesheim. ‘Daarin is een parallel te zien met dat van Jezus.’ Van Gogh verkocht tijdens zijn hele leven slechts één schilderij en kreeg te maken met onbeantwoorde liefde, depressie, ontslag, een voortijdig afgebroken studie, armoede, afwijzing als predikant, ziekte, ruzies en teleurgestelde familie. ‘Veel mensen herkennen daarvan iets in hun eigen leven. Toen Vincent eindelijk eens een goede recensie kreeg over zijn schilderijen, reageerde hij: “Ze zijn niet zo mooi als u denkt. Wat u schrijft is meer van toepassing op werk van anderen.”’ De Jong ziet in dat antwoord sterk een notie van De Navolging van Christus: ‘Het boek leert dat alle roem en eer van mensen geen enkele waarde heeft. Thomas a Kempis zei: “Echt groot is hij die in zichzelf klein is en elk toppunt van eerbetoon voor niets houdt.” Dat is van toepassing op Vincent van Gogh.’
Het is een van de voorbeelden die De Jong paraat heeft als het gaat om de relatie tussen het middeleeuwse boek en de wereldberoemde kunstschilder.

godsdienstfanaat
Nadat Vincent van Gogh De Navolging van Christus had gelezen, deelde hij zijn enthousiasme daarover uitbundig. ‘Hij noemt het boek meerdere keren in de brieven aan zijn broer Theo, stuurde exemplaren naar zijn zus en gaf zijn leraar Latijn er een.’
Henk de Jong begon grondig te lezen in het boek toen hij predikant werd in Windesheim, een van de centra van de Moderne Devotie waar Thomas a Kempis deel vanuit maakte. Toen de dominee erachter kwam dat ook Van Gogh belangstelling had voor het werk van de middeleeuwse theoloog, verdiepte hij zich verder in de connectie tussen die twee grote namen. ‘Er zijn meer dan duizend boeken en artikelen over Vincent verschenen, maar opmerkelijk genoeg is hier maar heel weinig aandacht aan besteed.’ Er viel De Jong nog iets op: ‘Als het al over zijn geloof gaat, is dat vaak op een negatieve manier. ‘De godsdienstfanaat’, wordt hij in een boek genoemd. Maar Vincent was in alles fanatiek. Als er verderop ‘de kleurenfanaat’ staat, vindt iedereen dat geweldig.’
Het artikel dat De Jong aanvankelijk over Van Gogh en A Kempis schreef, mondde uit in een boek. Dinsdagavond verzorgde de schrijver een inleiding bij de thema-avond over dit onderwerp voor het Ontmoetingshuis Moderne Devotie.

prostituee in huis
‘Vincent heeft de Navolging niet alleen gelezen, maar ook geprobeerd die in praktijk te brengen’, is De Jongs overtuiging. ‘Als mensen kritiek hebben omdat hij een zwangere prostituee in huis neemt, zegt hij: “Wat is beter: zo’n vrouw buiten in de kou laten, of voor haar zorgen?” Dat vind ik een heel diepe opmerking, waarmee hij aan het denken zet.’ Volgens De Jong heeft het alles te maken met de drie elementen uit het middeleeuwse boek waardoor Van Gogh geïnspireerd werd: navolging, kruisdragen, zelfverloochening. Kritiek op de schilder begrijpt hij ook: ‘Het was geen heilige. In de omgang met de prostituee bijvoorbeeld had hij bepaald geen engelengeduld en speelden eigen belangen mee.’
Er zijn mensen die denken dat Van Gogh gebroken heeft met het geloof toen zijn droom om predikant te worden stukliep. De Jong ziet dat anders: ‘Tot het einde van zijn leven schilderde hij Bijbelse taferelen. Een paar jaar voor zijn dood noemt hij Jezus nog de grootste Kunstenaar die geen verf nodig had, maar die Zich uitdrukte in de werkelijkheid. Iemand die zulke dingen zegt, is blijven denken: dat boek is subliem, en Degene om wie het is subliem.’

N.a.v. Dat boek is subliem. Vincent van Gogh over de Navolging van Christus
Henk de Jong. Uitg. Kok, Utrecht 2017. 192 blz. € 21,50